سوشیانت
از کسانی شویم که زندگانی را تازه می سازند ومردم را به سوی راستی وپارسایی رهنمایی می کنندسوشیانت
از کسانی شویم که زندگانی را تازه می سازند ومردم را به سوی راستی وپارسایی رهنمایی می کنندطرح کلی برای کاوش فولکلور یک منطقه
گروه: فولکلور
مطالبی که از« فرهنگ توده» باید مورد تحقیق قرار گیرد از این قرار است:
زندگی مادی :
الف- وسایل اقتصادی
1-
زمین یا شهر: آب و هوا و طبیعت زمین برای برومند چه وسایلی به کار می
برند؟ طرز تهیه کود، برج کبوتر (کفتر خوان) . وسایلی که برای پرورش جانوران
اهلی و کشاورزی به کار می رود .
وسایل آبیاری زمین: قنات، رودخانه،
گریز، جنگل و معادل آنها مرز بندی ، چیر ، نگهبانان جنگل ، راه و جاده ها-
پاسبان، امنیه، تمام شهر که کشاورزی ، تجارتی و یا صنعتی است . سازمان
راهها و جاده ها ، وسایل ارتباط و غیره.
ساختمانهای عمومی، مسجد، شهرداری ، دبستانها ، گردشگاهای عمومی ،
بیمارستان، زورخانه، قدمتگاه ، زیارتگاه، امامزاده، سقا خانه، تکیه،
خانقاه، بتکده، گورستان، کلیسا، جاهای مهم و دینی . آثار باستان محل و
افسانه هایی که در باره آنها می گویند :
(منار سر برنجی در اصفهان- خاتون قیامت در شیراز-سنگ سیاه در مراغه- سنگ شیر در همدان ...) چگونه نگهداری می شوند؟
3-خوراک : غذا و مشروب:
تهیه
خوراک( آشپزی) ، خوراک غالب اهالی و غذاهائیکه در هنگام عروسی و عزا و یا
مهمانی صرف میشود. طرز خوردن غذا( روی میز یا سفره بادست یا قاشق صرف
میشود؟) آش ، شوربا، ماهی ، نان، گوشت، حلیم، پنیر ، ماست، بلغور، کشک، قره
قروت، دوغ، شیره، شراب، عدسی، لبو، یخنی، لرزانک ، قاروت ، آجیل ، شیرینی
خانگی ، کلوچه ، ترشی، مربا، شربت، پلو و چاشنی هایی که تهیه می کنند.
4-پوشاک:
جامه زنانه و مردانه. تراشیدن ویا گذاشتن قسمتی از موی سر( پاشنه نخواب
کاکل) بافتن و یا بستن موی سر زن، جبه لباده، ردا، شال، ستره، پوستین ،
عبا، دستار، شالمه، کلاه، عرقچین، شب کلاه ، دستکش ، جوراب ، پوزار، چارق،
نعلین، گیوه، آجیده ، کمربند، تنبان، زیر جامه، شلوار، آل خلق، سمبوسه،
پیرهن، کلاغی، لچک، چادر نماز ، چاقچور، پیرایه ها، لباس کار، لباس پلو
خوری، لباس جشن و عروسی و عزاداری . هرکدام از قسمتهای آن را شرح بدهند اسم
مخصوص آنها به زبان بومی . طرز برش و دوختن لباس را نیز توضیح بدهند.
5-منزل:
بطور کلی نقشه اطاقهای مختلف را رسم کنند خوابگاه، ایوان، مهتابی ، آشپز
خانه، مستراح، زیر زمین، بادگیر ، دالان، انبار ، استبل ، تنور، چاهک، آب
انبار ، حوض، آب نما ، مصالحی که در ساختمان به کار رفته تو ضیح بدهند. شکل
وعده در ، پنجره، کلون در ، ارسا ورف را یاداشت کنند. پشت بام و زینت نمای
خانه را تعیین نمایند و همین کار را برای خانه هائی که به سبک گوناگون است
انجام دهند ،
زیرا در یک ناحیه ممکن است چندین نوع خانه وجود داشته
باشد . نقشه تقریبی حصار شهر ، خندق و قصرخان یا رئیس قبیله را با برج و
بارو به پیوست اضافه کنند. در صو رتیکه گالی پوش است نقشه آنرا بدهند و
هرگاه چادر نشین است ابه شرح داخل چادر را بدهد و خط سیر گرمسیر و سردسیر
قبیله را تعیین کنند.
6-اسباب خانه: ظروف چینی و شکستنی، اسباب
آشپزخانه: پاتیل، دیگ، کماجدان، دیزی، سه پایه ، آب کش، دست آس( آسیای
دستی) چمچه، کفگیر، ترازو، قپان، بخاری، کرسی، منقل، کلک، بادیه، سینی،
تاس، هاون، تشت، تاپو، آفتابه لگن، ابریق، سماور، لاوک، غربال، تغار، تله،
آینه، قلیان، جام چهل کلید، تنگ، مرتبان، کوزه خمره، کندو، ( مخزن گندم)
شمعدان، مردنگی، پیه سوز، چراغ ، چراغ موشی، جار، غزابه، کپ، بستو،
دوستکامی، افشره خوری ، اسباب رختخواب، بستر، پتو، شمد، متکا، زیر گوشی،
لحاف ، ملافه، تشک، میز، صندلی، نیمکت، رختدان، خورجین، صندوق، مجری، سفره،
نمد، قالی، زیلو، گلیم، و غیره ...
7- وسایل حمل و نقل: پیاده
روی، چهار پایان بارکش، چهار پایانی که شیر می دهند و آنهایی که به کشتار
گاه فرستاده می شوند. الاغ، گاو، اسب ، شتر، استر، ارابه ها: گاری ،
سورتمه، تخت روان، دلیجان، پالکی ، درشکه، دو چرخه ، چهار چرخه، قایق ف
کشتی ، اتومبیل، راه آهن، توضیح بدهید که تا چه اندازه از این وسایل
استفاده می شود.
***
ب- کار یا و سایل معیشت
1-کار در دهکده:
الف)
برای خوراک شکار ، ماهیگیری، ( مواقع مجاز ممنوع) وسایلی که به کار می
برند. چوپانی چرا گاه، پرورش چارپایان، کرم ابریشم، زنبور عسل، کشت گندم،
برنج، جو، باقالا، لوبیا، ذرت، سیب زمینی، انگور، میو ها، پنبه، تنباکو،
تریاک، زعفران، شاهدانه، کتان، ارزان.( اسم مخصوص آ لات خرمن و برنجکاری :
پادنک- بوجار و غیره) عصاری ، سرکه شراب اندازی . طرز نگاهداری غلات و میوه
ها ، غیره...
ب). برای تهیه لباس: چگونه پشم یا پنبه را میریسند؟ نساجی
دهاتی، ماشین بافندگی، خیاط ، کفشدوز، پینه دوز، چرخ نخ ریسی، دوک و
غیره....( منقال، برک، پارچه های ابریشمی)
پ). برای خانه: هیزم شکن، درود گر، چلینگر، آهنگر، بنا، سنگتراش، اسم افزار کار هر کدام از آنها قید شود.
ه).
برای مبادله: تجارت کوچک ده- جمعه بازار، دوشنبه بازار، چهار شنبه بازار و
بازار دائمی .(تاخت زدن ، چانه زدن) بساط ها ، واردات و صادرات ( یوغ،خیش،
بیل، کلنگ، کارد، افزار، گونی، بوریا ، جاجیم، گیوه ، کفش و غیره که برای
فروش ساخته می شود) صنایع مخصوص محل.
2- وضع کار در شهر:
الف).
زندگی کارگر: کارخانه ، کارگاه، بنگاههای صنعتی ، کارگران و صنعتگران زن و
مرو و بچه . تاثیر پیشه روی زندگی اقتصادی و معنوی و اقتصادی ایشان.
ب). کارمندان: تجارت خانه ها ، مغازه های بزرگ، سودا گران، ادارات دولتی.
پ). پیشه وران کوچک شهر: خرده فروش ، دست فروش، عطار، درودگر، دلاک، سمسار، نعلبند، ....
ث).
شغلهای کوچک و طبقات مخصوص: مرده شور ، معرکه گیر، آخوند، گدا، کلاه
بردار، دلال، چاقو کش، پرده داری، ولگردی، قلندری و درویشی، تفریحات،
اصلاحات، اشعار و اعتقادات مخصوص، چاقو کشها و زندانیان، داشها و آدابو
رسوم مخصوص آنها- پاتوقی که جمع می شوند و ترانه هایی که می خوانند .
علامات مخصوص :
( وصله لوطی:1- زنجیر یزدی ، 2-جام کرمانی، 3-چاقوی
زنجانی، 4-پاشنه کش، 5-چپق سروته نقره، 6-کیسه توتون،7- شال جزه گره،
همچنین در ویشهایی که طومار ویا مثنوی می خوانند) بوق ، تبرزین، کشکول...
3). تفریح و آسایش :
الف).
مهمانخانه، کاروانسرا، چائی خانه، پاتوق : گفتگو ها و موضوعهای عادی راجع
به سلامتی؛ خوبی و بدی هوا؛ کارها حاصل زمین یا سیاست . چیزهایی که صرف
میشود: چایی ، قلیان ، چپق، مشروب،شیره ، تریاک، چرس. سرگرمیها: قمار، ورق،
تخته نرد؛ آس؛ گنجفه؛ شرط بندی؛ معرکه گیر؛ نقال؛ شاهنامه خوان؛ بازار
خوان؛ ره گوی؛ قوچ باز ؛ شعبده باز؛ حقه باز؛ لوطی؛ جنگ انداختن خروس؛ خرس
باز، عنتری. کبوتر بازی( اصطلاحات) خیمه شب بازی ؛ پهلوان کچل؛ ساز زنهای
دوره گرد( ارومیه) بند باز( آهنگ ساز یاداشت شود) ترکه بازی در موقع عروسی(
سمیرم) و غیره...
ب). ورزشها: اسب سواری، الاغ سواری، شکار ، پیاده روی، گویبازی، دو، کشتی، شنا، ( زورخانه) و غیره...
پ). خواب: ساعتهایی که معمولا می خوابند و بر می خیزند.
***
پ- در آمد- تمول
1-محصول
کار، مزد و انواع آن .بیکاری؛ پس انداز کارگران؛ منافعی که از کشاورزان و
یا سوداگری به دست میاید ؛ زمین؛ خانه؛ سهام؛ خریدو فروش املاک؛ بهره کشی
ما مورین دولت؛ حق چراگاه چوپانی مشترک؛ دروگر مشترک؛ مالیات؛ رباخواری؛
خوشه چینی ....
2-دارائی متقول: طرز بر آورد ؛ چگونه اندوخته نگهداری میشود؟ شرایط بهداری و آسایش ؛ پرورش چهار پایان و آغلها.
3-املاک:
املاک خالصانه، موقوفه وشخصی. خرده مالکین(چکنه) شرایط زندگی رعیت در هر
کدام از این املاک . مزدوری ؛ بیگاری. تقسیم آب؛ سهم رعیت. آیا رعیت روی
ملک خرید و فروش میشود؟ رفتار مالک نسبت به رعیت؛ سالارده ، طرز اجاره دادن
باغ و خانه. ساختمانه و نگهداری آنها. کشت کاری در باغ و مزرعه. دیمی
کاری. 
زندگی معنوی:
الف)- زبان : لهجه ها و زبانهای بومی :
مطالعه
زبان عادی محل ، اسماء ذات و معنی ؛ اسم شب ؛ افکار فلسفی جادو گری و
مذهبی ؛ مختصات زبان ؛ اصطلاحات، مثلها؛ تشبیهات؛ استعارات؛ زبانهای فنی ؛
زبانکده ساختگی؛ :(زرگری- مرغی) زبان داشها: زبان مذهبی و زبان عوام-( اسم
اعضای بدن اسم جانوران اهلی و درندگان و آلات کشاورزی را به زبان بومی
یاداشت کنند و اختلاف همین لغات را بطور دقیق با الفبای صدادار لاتینی بین
اهالی شهر و دهکده های اطراف بسنجند و تعیین کنند).
افسانه هایی که
راجع بااسامی خاص و یا امثال وجود دارد:( خونسار در اصل: (خون ساریان بوده،
یا سمسیرم در اصل: سام آرام، بوده چون در موقع لشکر کشی سر درد سام در
آنجا آرام میشود- سرسام؟) سحر بیان قدرت کلام.
اهمیت سجع و قافیه در
جملات . لغات ممنوع که نباید به زبان آورد. لغات حفظ کننده و فرمولهائی که
در موقع دعا با ورد خواندن( بسم الله که بگویند جن و غول و شیاطین میگریزند
. قسم ها به خدا ، سیبیل، شاه چراغ، سوی چراغ، تیغ آفتاب، برکت، لغات
انشاالله، بسلامتی...
دشنام: رو بکوه سیاه، مرده شور، تعارفات، و القاب،
پیرشی، خدا قوت، زاغی ، خر گردن، خاله کو کومه، لغت نحس «سیزده» که بجایش
«زیاده» میگویند و غیره...)
***
ب- دانش عوام
1- علم توده راجع به اشیاء و موجودات:
الف).
نجوم، ساختمان، زمین، و ستارگان، نفس کشیدن زمین( نفس دزده و آشکارا) .
زمین روی شاخ گاو است . فصلها: چله تابستان، چله زمستان، ( چله بزرگ ، چله
کوچک، چار چار سرما، پیرزن، سرما لوطی کش...) هفت طبقه آسمانو زمین( توی
هفت آسمان یک ستاره ندارم!) خورشیدو ماه( خورشید زن و ماه مرد است ،افسانه
آن) ستارگان، خسوف و کسوف ( اودها ماه را در دهان خود می گیرد باید تت زد و
شلیک کرد تل ماه را رها بکند) ابر، آسمان غره، باران، برق، تگرگ، قوس قزح،
تیر شهاب، چشمه ها، کوه قاف، زمین لرزه، کهکشان، تشبیه دنیا به تخم مرغ،
طلوع و غروب آفتاب، ( زنبورکخانه، نقار خانه)
ب). ساختمان انسان:
پیدایش انسان، آدم آبی ،( آدم = آه + دم) . تاریخ طبیعی انسان و نوادهای
بشر ، تشریح، اعضای بدن، هفت اندام: ( دو دست و دو پا دست و شکم و آلات
تناسلی) علامات بدن ( ماه گرفتگی ، خال ،کک و مک ...) موه ( پریدن موه)
ناخن، موی سر، رگو پی، غده ها، سق(سق سیاه) چاقیو لاغری (تاثیر گاو دارو
،موی گربه، نال قلم) بادهایی که در بدن می ریزند عطسه،سکسکه، خمیازه ، طبقه
بندی مزاجها:( گرم و سرد و ترو خشک) دندان 120 سالگی بیماریها و درمان
آنها.
پ). سنگ شناسی و معادن: سنگها و سنگهای قیمتی : ( عقیق،
الماس، فیروزه، یاقوت، مهره مار، ...) خاصیت آنها. فلزات: روی ، آهن، طلا،
نقره، جمجور، مس، خاصیت و افسانه راجع به آنها . نمک مومیایی و غیره...
ت).
گیاه شناسی: گیاها، بته ها، درختها، میوه ها، دانه هاو خاصیت آنها ،
خربزه، سیاه دانه، اسفند، برنج، ریواس، انار، مهر گیاه ، .... گل محمدی ،
گل زبان پس قفا، درختهایی که محترم هستند ( درخت مراد) . ترسانیدن درخت
میوه برای اینکه بار بیاورد . بریدن درختهای کهنه گناه دارد. عروسی نارنج(
شیراز).
ث). جانور شناسی: گزندگان، خزندگان، پرندگان، چارپایان،
درندگان، خاصیت و افسانه مربوط به آنها : خر خاکی ، کار تنک، ماهی سقنقور،
غریب گز ، موریانه، قورباغه ، جغد، مرغ حق، ابابیل، گنجشک، هما، کچل کرکس،
حاجی لک لک، اسب ، میمون، شتر، کفتار ، سگ، خرس، گرگ،...( گربه از دماغ شیر
افتاده، قاطر و بوزینه و لاکپشت نفرین شده و مسخ گشته اند . فیل پادشاه
هندوستان بوده ، ببر بقدری خود پسند است که ماه را بالای سر خود نمی تواند
ببیند و غیره) . تفال و تطیر از حرکت و یا آواز از جانوران . جانورانی که
محترم شمرده می شوند : شپش، کبوتر، چلچله، مار خانگی، خروس، علت آن؟
ج).
گاه شماری و هواشناسی و اوزان و مقادیر: روزها ، ماهها، فصلها، پیشگویی
سالهای خوب و بد ، پیشگوئی هوا( خشک یا بارانی) . جشنهای روستائی: نوروز،
جشن سده، ( در کرمان) مراسم ماه دیدن. و زنها( کلیه، پیمانه، نگاره و سنک
برای آب ) مقیاس طول( گز ، جریب، دید زدن.) زمان( شبگیر ، پگاه، خروس خوان،
پاس، آفتاب زردی....)
2-علم پیشینیان و موضوعهای تاریخی: تاریخ(
ماده تاریخ: تیر خوردن شاه شهید) یاد بود سالهای خوب و بد ( فراوانی یا
خشکسالی . برای سال قحطی 88 گفته اند : ای سال برنگردی ، به مردمان چه
کردی، زنها را شلخته کردی، مردها رواخته کردی ، دکانها را تخته کردی ...)
یاد بود بلاها و ناخوشیها: ( سال و بائی ، مشمشه ای) ، زلزله، قحطی، طغیان،
آب ، زمستانهای سخت: (بسال هفتاد، برفی بیفتاد، بحق این پیر، بقد این
تیر!) آتش سوزی ، یاد بود جنگها، کشمکشها، انقلابات، ( مطلع این ترانه کردی
از ویران شدن مزگت ها و کشته شدن آتش ها حکایت می کند : هاوار، مزگان
رمان، آتران کووان.) اشخاص افسانه ای ،پیران، ( پوریای ولی) و پهلوانان
باستانی: ماقبل تاریخ شرح افسانه آمیز آن . آثار عجیب.
3). رسانه
های فنون توده: تقویم عامیانه: سالنامه ها، کتابهای طبی، یا قدیمی، نزهة
القلوب، عجایب المخلوقات، حیات الحیوان، فرس نامه، کتابهای بیطاری، اسکندر
نامه، قصص الانبیا، کتاب الملائکه و غیره.
*** پ- حکمت عامیانه
1- فلسفه توده: روح ، ماده ،جان، زندگی و مرگ، زندگی پس از مرگ، تناسخ، اعتقاد به جاندار بودن اشیاء بیجان؛ شخصیتهای اساطیری:
(
همزاد از ما بهتران، شاه پریان، بختک، جوج و ماجوج، غول بیابانی، دوا لپا،
اودها، هاروت و ماروت ، سیمرغ، خرد جال، نسناس، عوج بن عنق) روح طبیعت،
روح مردگان، سایه( سایه زندگی) و مردگانی که رو حشان روی زمین برمی گردد،
احضار ارواح، خدا، گرداننده چرخ، قضا و قدر ، مسئله خیر و شر، شیطان( قدرت
شیطان: تخم نام بسم الله حلول ،شیطان در بدن مرده ،شب گدای زن شیطان است)
فرشتگان، جنها، پریان، شکل آنها، و کارهایی که از ایشان ساخته است. روز
قیامت ، پل صراط . قسمت( قسمت را سیمرغ هم نمیتواند بهم بزند. افسانه آن) .
آنچه روی زمین هست در دریا هم هست. کوچک شدن نواد انسان نزدیک روز قیامت .
بند از بالا نبرد، بند از پیش خدا نبرد.( باصطلاح شیرازی ته بند را جوید=
خودکشی کرد. سر بند را ول کرد= مرد) . گل بی عیب خداست . هر کس یک ستاره رو
آسمان دارد.
2- جامعه شناسی واخلاق عامیانه. زندگی اخلاقی، امثال و
حکمی که درباره استفاده شخصی یا گذشت و پشت پا به مال دنیا وجود دارد
تکالیفی که به عهده بشر است ، افتخار ، دلیری، بیوفایی دنیا، ترقی،
خوشبختی، خود خواهی ، زر پرستی، ولخرجی، نظر عوام راجع به کار و در آمد .
عدالت اجتماعی ، نظم یا بی نظمی در اخلاق و عادات . خوبی و بدی ، وطن
پرستی، بشر دوستی، احترام به خویشاوندان، .(کلید بهشت زیر پا ی مادر است .
خدا کوهی را به موئی می بخشد. هر که دهن می دهد روزی هم می دهد . دروغگو
کله کلاهش سوراخ دارد. مرده دستش از دنیا کوتاه است، هفتاد بیفتاد، خدا
میان گندم را خط گذاشته . زن کاری مردکاری تا برگردد روزگاری. آدم پولدار
سر سیبیل شاه نقاره می زند. آدم پول داشته باشد کوفت داشته باشد!)
خرده گیریهای عوام :( همه ماهها خطر دارد بد نامیش سفر دارد . شب چهرشنبه یکی پول گم کرده یکی پول پیدا کرده) .
3- کتابهای مربوط به اخلاق و امثال: مجمع الامثال، کتاب:« امثال و حکم» تأ لیف مرحوم دهخدا و غیره.
*** ت- هنر شناسی
1)-
هنرهای زیبا توده: نقاشی، منبت کاری ، سنگتراشی: خاتم سازی، قلم زنی مس و
نقره ، چشمه دوزی، گل دوزی ، قلاب دوزی، منجق دوزی، زر دوزی، قالی بافی، و
پارچه های ابریشمی- افزارها: ظروف، قلمدان، لباس ها، ساختمان خانه، تزیین،
جواهرات، تصویر ها، -
هنر: آواز موسیقی( وزنها و مقامهایی که بکار می
رود). صدا- شاهنامه خوان- قاری. آلات موسیقی، چغانه، سرنا، کرنا( قره نی) ،
نی انبان ، تار ،کمانچه، دهل، چگور، انواع رقصها، ( آهنگ آنها) رقصهای
تنها و دست جمعی ( چوبی) .
2)- ادبیات توده: مثلها، متلکها، معماها
، لغزها، ( چیستان: دم داره و نم داره، دیگی به شکم داره، ما سیلی با او
داریم، او میلی به ما داره = گرما به) دو بیتی ها، فهلویانت، تقلید از زبان
جانوران، ترانه ها، آوازه ها، قصه ها،( متل- راز) . حکایات راجع به
جانوران . افسانه ها( گوهر شب چراغ، جابلقا و جابلسا).
تاتر و نمایشهای
توده: ( تقلید، پهلوان کچل، خیمه شب بازی) تعزیه. آهنگ ضربی زبان و آوازه
ها ، تصنیف های عامیانه ، کتابهای تفریحی توده ( رمز حمزه حسین کرد، امیر
ارسلان، چهل طوطی، اسکندر نامه، شنگلو منگل، خاله سوسکه، خسرو و دیوزاد،
کلثوم ننه، بهرام و گلندام، عاق والدین وغیره) ، رمانهای پهلوانی ،
طومارهایی که در قهوه خانه می خوانند . ترانه هایی که به مناسبت بازگشت
پهلوان یا رئیس قبیله یا سرباز بشهر یاده خود سروده اند، یا در مرثیه
پهلوان کشته شده گفته اند. اشخاصی که این اعار را نوحه خوانی می کنند
(آتون= آخوند زن) قصه های جادو ودیوو پری .نقالی؛ مرثیه در مرگ اشخاص سر
شناس اشعاری که به مناسبت عید نوروز خوانده می شود
*** ث- زندگی اسرار آمیز (جادوگری عوام در جستجو قدرت)
1). جادوگری:
الف).
جادو گر، گدا، مرتاض، کیمیاگر، درویش، چوپان و ماما، قدرتی که به آنها
نسبت می دهند. خانواده جادوگر و پیروان او. محل اجتماع آنها، مثلا سر گذر ،
چهار سو یا این که گوشه نشین ویا دورگرد هستند.
ب). افسون و گداز-
اعتقاد به افسون، چگونه افسون می کنند؟ وسیله دفع آن. دنبه گذار و انواع
آن : ( آدمک مومی ،موش زنده، یا روشن کردن شمع در قبر ...)
پ).
زهرها و نوشداروها: زهر دارو( برای نابود کردن رقیب). مهر دارو( برای تولید
عشق و محبت)، داروی بیهوسی ، پاد زهرها، کتابهایی که از آنان استفاده می
شود: ( اسرار قاسمی، مجمع الدعوات و غیره) ، مهره مار، مهر گیاه، افسانه
آنها. طلسم سفید بختی و سیاه بختی. ( گذاشتن نعل در آتش). باطل سحر( قلیاب
سرکه) . چله نشستن.
ت). تسخیر جانوران: مارگیر، رام کننده گرگ ویا
درندگان، برای دفع جانوران زیانکار: ساس، غریب گز، موریانه، موش، گراز، و
غیره چه وسایلی بکار میبرند؟ طلسم سن، طلسم عقرب، ماربست.
ث).
ارواح نیک کار و زیانکار: مار صاحبخانه، پرستو، خروس سفید، مرغی که کارد را
بروی آنها حرام میکنند؛ گربه سیاه، احضار ارواح؛ تعویذ و دعاها؛ عقیقه.
حمامهای جنی، دره ها و تپه های جنی؛ خانه های جن زده.( سایه وسایه زدگی؛ شب
نباید در آینه نگاه کرد ...)
ج). روی گردانیدن جادوگر: چگونه و چطور جادوگران به شکل گرگ یا غول و یا جانوران در میایند؟ چرا جادوگری نکبت میاورد؟
2). پیشگوئی:
الف).
فال گیران زن و مرد ؛ خواب گو؛ خواب نما شدن و تعبیر خوابها- پیشگوئی ا ز
روی نخود ؛ کف دست؛ سرب یا زاج آب کرده ؛ لرد قهوه؛ پیشگویی از روی ستارگان
؛ منجمین؛ رمالی .
ب). جامزن؛ جن گیر؛ آیینه بین؛ طرز پیشگویی آنها و اشیاء گمشده ای که پیدا می کنند.
پ) .کسانی که چشمه آب یا گنج و یا معدن را پیدا می کنند.
3). تفال خانوادگی برای گشایش کار و درمان بیماری ها:
الف).
تفال از اشکال اشیاء ( سلام کردن و جستن آب در گلو) بد قدم و خوش قدم؛ قدم
سبک و سنگین؛ عطسه؛ خمیازه؛ سق سیاه؛ نفوس؛ خیرو شر ؛ استخاره؛ فال حافظ؛
آمد و نیامد. مواقع و چیزهای خوش شگون و بد شگون ؛ چشم زخم ؛ چشم شور؛
احترام به چراغ ونمک؛( آب و نمک مهر فاطمه زهر است) سیبیل؛ گیس؛ ( گیس
بریده) آفتاب و نان. تخم شکستن؛ اسفند دود کردن؛ شرح آن. سوزاندن یک تکه نخ
از لباس کسی که چشمش شور است. دود کردن به شکل ماچه الاغ . بخت گشایی؛ نذر
پسر؛ ( عقیقه، حیدری) ، نزله بندی( بوسیله نی و ابریشم هفت رنگ) ، نوبه
بندی، آش ابودردا؛ سمنو؛ شله قلمکار؛ حلوا؛ خشت چهر شنبه سوری. برای گشایش
کار : سفره سبزی؛ ( در کرمان) . آجیل مشگل گشا؛ سفره بی بی سه شنبه؛ احضار
خواجه خضر ؛ سفره فاطمه زهرا ختم امیرالمومنین ؛ سفره بی بی حور و بی بی
نور. سنجی شکن؛ ( در مازندران).
ب). دعا ها و یا آدابی که برای کار
و یا شگون انجام میگیرد: آداب مسافرت( دعا، حلقه یاسین، اقرایی، آش پشت پا
...) ، شروع بکار جدید ، خرید، پی ریزی، ساختمان خانه قربانی ( قربانی
درخت خرما در کرمان) . مراسم رخت نو بریدن، ناخن گرفتن، ماه دیدن، دندان
افتاده و موی سر ، نذور نیاز، ( درخت خواجه خضری)
پ). دعاها و افسونهایی که برای حمایت از شر دزد یا آفتها و ناخوشیها به کار میرود:
(آیة
الکرسی ) طلسم، دعا، انگشتر و اشیائی که برای حمایت با خود دارند: ( نظر
قزبانی ، ببین و بترک، هفت مهره ، چشم بابا قوری ، دندان ببر، نمک ترکی، سم
آهو ، کجی آ بی و غیره) . شهر یا خانه ای که طلسم میشود( به تیر اطاق می
نویسند گشاده باد به دولت همیشه این در گاه، بحق اشهدان لااله الا الله-
بارالهی کم مگردان چند چیز از این اطاق: نان گرم و آب سرد و قلیان چاق.)
4). جشنها و افسونهای کشاورزی
الف).
افسون گاه شماری جشنها و مراسمی که در موقع معین سال با زندگی روستایی
انجام میگیرد: ( جشن سده ، نوروز، شب چله) و اغلب مراسم مذهبی در دنباله آن
بجا میاورند. روز اول سال( تبریک، عیدی ، سفره هفت سین) چهرشنبه آخر سال (
چهر شنبه سوری در آذربایجان، پریدن از روی بته آتش ، نیت، قاشق زنی، چشم
چین، شکستن کوزه ...) آتش افروز( لباس مبدل، آوازها) عید قربان( شتر
قربانی) ، قتل ابن ملجم و عمر ،27 رمضان، 13 صفر ،13 نوروز، شب شام غریبان ،
شب قدر، شب برات، چهرشنبه آخر صفر و ماه رمضان( کلوخ اندازان) ، عید غدیر (
مولودی، تشت زدن و آوازهایی که میخوانند) ماه ها و روزهای بد یمن و خوش
یمن.
ب). مراسم گذرنده- مثلا برای آمدن و بند آمدن باران ( برای
بند آمدن باران می گویند: اجلا، مجلا، بحق شاه کربلا، بحق نور مصطفی، بحق
گنبد طلا، ابرو ببر کوه سیاه ، آفتاب بیار بشهر ما.) مصلی، نماز، جماعت.
مذهب عامیانه در جستجو الوهیت
1-خداشناسی عامیانه خدا و فرشتگان:
الف). خدا و اشکال انسانی که به خود میگیرد.
ب). ارواح طبیعت ، آنهایی که در آبها و جنگلها و یا سنگها مسکن دارند.
پ). ارواح آن دنیا ، فرشتگان و دیوان جنها و شیاطین.
ت). ارواح مردگان، روح و مراتبی که طی می کند ثواب کاران و گناهکاران.
ث). آن دنیا ، بهشت، برزخ، زمهریر، دوزخ، پاداش، شکنجه، نیستی پس از مرگ( کسی از آن دنیا با تیموز بر نگشته!) 
2-پرسشهای عامیانه:
الف).
نیایش مردگان پس از دفن ، نگاهداری قبرها ، موقوفات، بازدید گورستان.
ادعیه و مراسم سالیانه که انجام می دهند. ارواحی که روی زمین بر می گردند
چگونه آنها را تسکین می دهند؟ چگونه روح نیاکان خود را راضی می کنند؟
ب)
. پرستش ارواح طبیعت : خورشید ، ماه ، ستارگان، چشمها، سنگها( قدمگاه) ،
درخت ها ( درخت مراد) مراسم خرافاتی از مراسم مذهبی تفکیک شود.
پ).
پرستش امامزاده و مقدسین (پیر): عقیده مردم نسبت به آنها ، زیارت ضریح و
حدودی که امامزاده پرستش می شود تعیین کنند. دخیل بستن به ضریح و نیت (
پارچه قفل) اشیاء مقدس : تصویر ، خرقه، جانماز.معجزات آنها امامزادهایی که
از یکدیگر دیدن میکنند،( نور باران) نذرها، قربانیها، عقیده عوام راجع به
ظهور حضرت صاحب .( علامات و پیش آمدها؟)
ت). آدینه و روزهای جشن و
سوگواری چگونه برگزار می شود؟ سوگواری ها و مراسم آن : ( دسته و علاماتی که
بر می دارند ، سینه زن، زنجیر زن، شاخ حسینی، روضه خوان، تعزیه خوان، نخل،
تکیه حجله قاسم، تنور خلی.)
ث). برای آمرزش: زیارت( خانه قیامت)
مراسم آن ( چاوش) ، سبک شدن استخوان؟ سوغات (کفن متبرک، تربت، تسبیح ...)
در موقع بروز خشکسالی ، زمین لرزه و ناخو شیها ی واگیر دار. ( مصلی ، نماز
جماعت) .
3-میانجیان بین خدا و انسان:
الف). شاه ، رئیس
قبیله، ریش سفید، آخوند ده حاکم و کدخدا- قدرتی که بهبودی ناخوشیها یا
تغییر هوا را به آنها نسبت می دهند. عقیده مردم در باره آنها. درجه احترامی
که برای آنها قائلند ؟
القاب و القاب هجو آمیز ، ترانه ها و مثلهایی که
درباره ایشان وجود دارد :( باسه کس سودا مکن: مال جدم، لاتکلم،
ورمنه-کدخدای شهر که مرغابی باشه، در اون شهر چه رسوائی باشه!)
ب).
قوانین شرعی و قبیله ای که به قدرت خود باقی است: حد زدن، تنبیه زنان
بدکار، ( آنها را با سر تراشیده وارانه سوار الاغ میکنند و در شهر
میگردانند) شمع آجین، سنگساران، گچ گرفتن. آلات شکنجه: (کند،زنجیر،
تازیانه،بخو، داغ و درفش، زندان ...) قسم دادن و شرایط آن. خریدن نماز و
روزه وحج . صدقه پاک کردن گناهان .
4). رساله های مذهبی، کتاب دعا،
شرح زندگی مقدسین: جودی، زاد المعاد، پیشگوئی، شاه نعمت الله تعبیر نامه
های خواب فالنامه ها و غیره ....
زندگی اجتماعی
پیوند هم خونی : خانواده
1-خویشی
و زناشوئی زن: صیغه عقدی ، هوو، سفید بخت وسیاه بخت، تعدد زوجات. جاهایی
که فقط یک زن می گیرند ، بردگی، روگشائی و روگیری برسم محلی. قدرت و
فرمانروایی زن در بعضی از ایالات . کارهایی که به عهده زنان است . زن کارگر
و روستا. بزک.( هفت قلم آرایش، بند انداختنو سمه جوش...)
پیرایه ها: ( گوشواره، النگو، سینه ریز، شکوفه ، انگشتر، ...) منافعی که از زناشوئی در نظر می گیرند.
2-عادات
مربوط به سن های مختلف و مواقع باریک زندگی : شب پاسی( در گیلان) بخت
گشایی شب شش( اسم گذراندن، انتخاب اسم) ختنه سوران، بچه کورزا- کور
مادرزاد. وجه فرزندی برداتن ( مراسم از یخه پائین انداختن بچه). خواهر
خواندگی ، برادر خواندگی.
الف). تولد و بچگی- زن آبستن( چله بری ،
قفل کردن شکم، بچه خورده ویار ، پیشگویی که بچه پسر یا دختر است). زن زائو ،
پرهیز، برای دفع شر و نظر زدن ، آل ، جلوگیری از خطر آل. چیزهایی که برای
زن آبستن غدغن است .ماما، زایمان، کاچی غیغناغ. فرق پسر و دختر ( پسر در
خانه را باز می کند و اجاق را روشن میکند و زنی که پسر بزاید گوهر شکم
است). بریدن بند ناف ، حمام زایمان، روشن کردن شمع در اطاق بچه ، پیرهن
قیامت، قنداق، گهواره،ننو، جلوگیری از چشم شور. خوابانیدن بچه لالائی . شیر
دادن و مراسم از شیر گرفتن بچه . وسایلی که برای زیاد و یا کم شدن شیر
بکار می برند (شیرزا، شنبلیله ....) راه افتادن بچه( آلت مخصوص روروک.)
عروسک، جغجغه، بازیهای بچه:( چیشتان، نی نی، جوجو، غاغالیلی، پیشی ...)
ترانه هایی که مادران و دایگان برای بچه ها می خوانند . دندان در آوردن بچه
( آش دندونی) ، بیماریهای بچه و طرز درمان آنها : ( بچه غشی، بیوقتی شدن،
کچلی ، سیاه سرفه، سرخک، سالک، زگیل، چشم درد ، باد سرخ....) جوشانده ها و
داروهائی که بکار میبرند.
ب). پرورش: رفتار پدر و مادر نسبت به بچه
- کتک زدن، ترسانیدن( از لولو خورخوره) مدرسه، مکتب خانه، معلم سر خانه،
بازیهای بچه ها : ( دوز بازی، الکو دولک، اکردوکر، گرگم بهوا، ماچالس و
غیره را شرح بدهند.)
پ). خواستگاری ک نامزد کردن بچه های کوچک ،
شیرینی خوران، ربودن نامزد در بعضی ایلات . شرایط خواستگاری، آداب مخصوص آن
، طرز قبول یارد پیشکشها، نامزد بازی، رونما، انگشتر، جشن( ترانه ها).
ت).
عروسی استخاره، ساعت خوب و بد، حمام عروسی و دامادی ، وسیله انداختن مهر
عروس به دل داماد ، دعوت عقد، خطبه، پشم روشنی، مراسم عقد ( آینه بخت، سفره
جلو عروس و چیزهایی که در آن می گذارند) حرکت از خانه پدری ،تفأل ، شلیک
تفنگ، شاباش، ساق دوش آوازهایی که در عروسی خوانده می شود . زیر لفظی، شب
عروسی، حجله عروس، پا تختی.
ث). خانه- روابط زن و شوهر . مادر شوهر
، روابط با خویشان. هجو مادر شوهر. ج). آداب نشست و برخاست- طرز سلام،
برداشتن کلاه، دست دادن، جملات عادی که رد و بدل می شود( اقر بخیر) . زمانی
که از جانور یا چیز مکروهی گفتگو می شود( گلاب به روی شما) ! مهمانی و طرز
پذیرائی . سفره انداختن و خوراکی هایی که صرف می شود. شوخی ها برای تفریح(
شاهنامه خوانی) . چرت بعد ظهر تابستان. خداحافظی.
چ). آمد و شد با
همسایه- صحبتهای دوستانه . برخورد، شب نشینی، شب چره، درد دل، کمک در موقع
سختی و ناخوشی . حضور در مجلس جشن یا عزاداری...
ح). سستیها و
بیماریها- ناتوانایی و پیری( احترام به پیرها: برکت خانه) بیماریها: (
نوبه، مخملک، باد، ثقل، غمباد، زردی، ...) حکیم باشیهای زن و مرد- تشخیص
مرز. داروهایی که بکار می برند : ( پر سیاوش، بادیان، پرزوفا، سنبل طیب...)
حجامتی ( زالو، باد کش). شکسته بند . دلاک دوره گرد( کشیدن دندان)
ناخوشیها و زخمهای واگیر دار : تراخم ، سفلیس، خوره، سیاه زخم، اغتقاد عوام
نسبت به آنها و طرز پرهیز.
خ). مرگ- نشان مرگ: جانکندن( مرده ثواب
کار و گناهکار ) .پیرایش مرده: ( بستن چشم و دهن) سوزانیدن شمع در اطاق
مرده - شب زنده داری -گوشت و شربت و حلوا که در اطاق مرده می گذارند- آیا
پنجره ها را می بندند ؟ یا روی سطل آب و آینه را می پوشانند ؟ عزاداری خانه
مرده خورها ، رفتن هفت قدم دنبال تابوت، مرده شور( سدر، کافور) قبرستان،
پاشیدن خاک روی مرده، پاشیدن آب روی قبر ، مجلس ختم.
عزرائیل ، نکیرو
منکر ، جریدتین، کاسه المعفو ،نگ لحد، مرده هائی که به امانت می گذارند.
اماکن مقدسه( ملک نقاله) . شب چمعه مرده ها آزادند ، آیا به دیدن خویشان
خود می روند؟ رابطه بین استخوان و روح ( گوشت هم را بخرند استخوان هم را
دور نمی ریزند)
عزاداری لباس مخصوص، مدت عزاداری، پرستش اموات، بازدید
قبر و خطاب به مرده ، شب هفت، چله، سر سال، سوزانیدن شمع، خرج دادن و خیرات
برای مردگان
